Gdzie obywatele powinni rozliczać PIT?
Początek roku, to czas rozliczania podatku dochodowego. Co przepisy prawa mówią o konieczności rozliczania PIT w miejscu zamieszkania?
Przepis art. 84 Konstytucji RP ustanawia powszechny obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków. Przepisy ustaw określają rodzaje danin publicznych, organy właściwe do ich poboru oraz tryb postępowania w sprawach podatkowych. Brak jest jednak regulacji prawnych dotyczących obowiązku członków wspólnot samorządowych do opłacania podatków i opłat lokalnych na rzecz JST do których przynależą. Problem ten jeszcze szczególnie odczuwalnych w przypadku podatku od dochodów osób fizycznych.
Jak PIT zasila budżety JST?
PIT ma charakter podatku państwowo-samorządowego z uwagi na fakt, że wpływy pochodzącego z jego poboru zasilają zarówno budżet państwa jak i budżety jednostek samorządu terytorialnego. Przepisy ustawy z dnia 1 października 2024 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego(dalej: u.d.j.s.t.)[1] dokonały zmian w zakresie ustalania udziałów państwa i samorządu terytorialnego w przychodach z tego tytułu. Nowa ustawa wprowadziła zasadę, że udział JST w przychodach z podatków dochodowych obliczana jest jako procent z ogółu dochodów podatników posiadających miejsce zamieszkania (PIT) lub siedzibę (CIT) na terenie danej jednostki. W przypadku PIT udziały JST przewidują, że:
- gminy otrzymują - 7%,
- miasta na prawach powiatu – 8,6%,
- powiatu – 2,0%,
- województwa – 0,35%,
dochodów osób zamieszkałych na ich terenie.
Zmiany uchwalone jesienią wprowadziły istotne zmiany względem poprzedniego stanu prawnego. Przepisy ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego[2] przewidywały, że udział JST w przychodach pochodzących z tytułu podatków dochodowych były obliczane jako udział we wpływach z podatków pobieranych od podatników zamieszkałych lub mających siedzibę na terenie danej jednostki.
Gdzie płacić PIT?
Niezależnie od zmian w sposobie wyliczania udziału JST w przychodach z podatku dochodowych utrzymano zasadę, że istotnym czynnikiem mającym wpływ na kwoty, które zasilają samorządowe budżety, jest w istocie rzeczy liczba mieszkańców rozliczających swoje podatki w miejscu zamieszkania. Niemniej jednak w ramach polskiego systemu prawnego brak jest normy prawnej, która nakazywałaby mieszkańcom rozliczanie podatku dochodowego w miejscu zamieszkania.
Teoretycznie obowiązek rozliczania PIT w miejscu zamieszkania można wyprowadzić z przepisu art. 17 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa[3]. Przepis ten przewiduje, że:
Jeżeli ustawy podatkowe nie stanowią inaczej, właściwość miejscową organów podatkowych ustala się według miejsca zamieszkania albo adresu siedziby podatnika, płatnika, inkasenta lub podmiotu wymienionego w art. 133 § 2.
Regulacja ta wprost wiąże właściwość miejscową Urzędów Skarbowych w których obywatele rozliczają swoje PITy z ich miejscem zamieszkania. Dlatego też można powiedzieć, że pośrednią konsekwencją stosowania tego przepisu jest obowiązek rozliczania podatków w urzędzie skarbowym, którego jurysdykcja obejmuje daną JST.
Co mówią przepisy?
W zeszłym tygodniu pisaliśmy na BEST o problemach z ustalaniem liczby mieszkańców JST. Zagadnienie to znajduje także przełożenie na funkcjonowanie systemu samorządowych finansów.
Przepisy u.d.j.s.t. z jednej strony określają jak ustalać „liczbę mieszkańców” [jednostek samorządu terytorialnego – przyp. JDK] w ten sposób, że rozumie się przez to pojęcie
liczbę mieszkańców zamieszkałych na obszarze odpowiednio danej jednostki samorządu terytorialnego, danej kategorii jednostek samorządu terytorialnego oraz kraju, według stanu na dzień 31 grudnia roku bazowego, ustaloną przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do dnia 31 maja roku poprzedzającego rok budżetowy.
Taki zabieg legislacyjny powoduje, że kluczowym źródłem danych o liczbie mieszkańców staje się baza danych GUS, gdzie dane o liczbie ludności w okresach międzyspisowych ustalane są w oparciu o tzw. „metodę bilansową”. Tym samym są to dane niezależne od danych którymi dysponuje administracja skarbowa.
Jednocześnie przepisy tej samej ustawy przewidują, że w odniesieniu do dochodów które przypadają JST z tytułu udziału w PIT liczba mieszkańców ustalana jest w odmienny sposób. Przepisy regulujące sposób wyliczania tego udziału posługują się pojęciem „osób fizycznych zamieszkałych na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego”. Tym samym wartość ta ustalana jest w oparciu o dane zgromadzone są przez administrację skarbową.
W praktyce oznacza to, że mieszkańcy JST muszą wskazać rzeczywisty adres zamieszkania w zeznaniu podatkowym. Konieczne jest aktualizowania miejsca zamieszkania we właściwym Urzędzie Skarbowym za pomocą formularza ZAP-3.
Taki stan prawny powoduje, że różne piony administracji dysponują innymi danymi dotyczącymi liczby mieszkańców JST. Dlatego też władze gmin, które z uwagi na swój interes ekonomiczny są najbardziej zainteresowane są w tym by dane zgromadzone przez administrację skarbową odpowiadały rzeczywistości, prowadzą różnego rodzaju akcje zachęcające obywateli do rozliczania PIT w miejscu zamieszkania. Najbardziej powszechną praktyką tego rodzaju działań są programy kart mieszkańca.
W związku z powyższym obecny stan rzeczy należy ocenić krytycznie. Jest on niewątpliwie świadectwem słabości państwa, które nie potrafi odpowiednio zarządzać danymi, którymi dysponują poszczególne administracje. Ponadto brak wyraźnego obowiązku rozliczania PIT w miejscu zamieszkania w sposób negatywny oddziałuje na wspólnoty samorządowe i zmniejsza zakres odpowiedzialności mieszkańców za lokalne i regionalne dobro wspólne.
Już w marcu VII Krajowy Kongres Forów Skarbników!
Jeśli jesteście Państwo zainteresowani zmianami w zasadach finansowania JST zachęcamy do zapoznania się z opinią nr 4/2025 p.t. „Nowe zasady finansowania jednostek samorządu terytorialnego od 2025 r.”, autorstwa dr Joanny Gałuszki. Z opinią można zapoznać się tutaj.
Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego serdecznie zaprasza do udziału w VII Krajowym Kongresie Forów Skarbników, który odbędzie się w dniach 11-12 marca 2025 roku w Warszawie. Kongres, organizowany pod hasłem „Budowanie przyszłości finansów JST: nowe regulacje, wyzwania i możliwości”, stanowi doskonałą okazję do dyskusji na temat najnowszych zmian w prawie oraz wyzwań związanych z finansami jednostek samorządu terytorialnego. W trakcie dwóch dni wydarzenia poruszymy kluczowe zagadnienia dotyczące legislacji, technologii oraz praktycznych wyzwań w pracy skarbników, a także umożliwimy wymianę doświadczeń i dobrych praktyk. Dołącz do nas i współtwórz to ważne wydarzenie!
Jakub Dorosz-Kruczyński
