Fundusz sołecki – pytania i odpowiedzi
Dwa tygodnie temu na BEST pisaliśmy o funduszu sołeckim. Wielu z naszych Czytelników zadało pytania dotyczące funkcjonowania tej instytucji. W poniższym artykule odpowiadamy na najważniejsze z nich.
Przeznaczenie środków z funduszu sołeckiego?
Czy środki można przeznaczać (lub: powinny być przeznaczane) na np. drogi, infrastrukturę przystankową? Czy może te środki są - jak sugerowali niektórzy komentujący - dedykowane działaniom integrującym społeczność ?
Cele na jakie mogą być przeznaczane środki z funduszu sołeckiego określono w przepisie art. 2 ust. 6 ustawy o funduszu sołeckim[1]. Ustawodawca przewiduje, że: Środki funduszu przeznacza się na realizację przedsięwzięć, które zgłoszone we wniosku, […], są zadaniami własnymi gminy, służą poprawie warunków życia mieszkańców i są zgodne ze strategią rozwoju gminy”.
Analiza tego przepisu prowadzi do wniosku, że przedsięwzięcie finansowane ze środków wyodrębnionych w ramach funduszu sołeckiego musi spełniać następujące warunki:
- być zadaniem własnym gminy;
- służyć poprawie warunków życia mieszkańców;
- muszą być zgodne ze strategią rozwoju gminy.
Do budżetu gminy mogą zostać wprowadzone tylko te przedsięwzięcia, które spełniają powyższe wymogi mogą zostać wprowadzone do budżetu gminy[2]. Oznacza to, że przedsięwzięcia wybrane przez zebranie wiejskie, które np. nie mieszczą się w zakresie zadań własnych, nie mogą zostać wprowadzone przez wójta do projektu budżetu, ani do samego budżetu przez radę. Umieszczenie takiego zadania będzie oznaczało, że uchwała budżetowa zostanie przyjęta z istotnym naruszeniem prawa i Regionalna Izba Obrachunkowa może stwierdzić jej nieważność.
Zadania własne gminy są określone są w przepisie art. 7 ustawy o samorządzie gminnym oraz w niektórych szczególnych przepisach innych ustaw. Tym samym z budżetu sołeckiego nie można finansować przedsięwzięć mieszczących się w katalogu zadań własnych powiatu (np. gospodarka wodna) lub katalogu zadań własnych województw (np. regionalny transport zbiorowy). Niedopuszczalne jest także wybierania do realizacji przedsięwzięć mieszczących się w zakresie zadań administracji rządowej (np. utrzymanie cmentarzy wojennych).
Przesłanka „służenia poprawie warunków życia mieszkańców” jest przesłanką niedookreśloną i ocenną. Wydaje się, że należy ją interpretować ją w taki sposób, że przedsięwzięcia finansowane powinny służyć bezpośrednio mieszkańcom sołectwa na terenie którego będzie realizowane dane przedsięwzięcie.
Ostatnią ustawową przesłanką jest zgodność przedsięwzięcia ze strategią rozwoju gminy. Strategie rozwoju gminy są dokumentami planistycznymi (tzw. aktami kierownictwa wewnętrznego), które uchwalane są przez radę gminy. Strategie nie są aktami prawa miejscowego i nie wynikają z nich normy prawne. Nie są tym samym publikowane w wojewódzkich dziennikach urzędowych. Zazwyczaj można zapoznać się z nimi na Biuletynie Informacji Publicznej danej gminy.
Strategie są zazwyczaj wielostronicowymi opracowaniami o charakterze analitycznym. Stąd ustalenie jakie przedsięwzięcie jest zgodne ze strategią może powodować istotne trudności praktyczne. Paradoksalnie jednak, ogólność strategii powoduje, że władzom publicznym sformułowanie skutecznego zarzutu co do niezgodności z nią konkretnego przedsięwzięcia.
Z przepisów ustawy o funduszu sołeckim nie wynikają natomiast reguły dotyczące tego, czy przedsięwzięcie powinno być zadaniem inwestycyjnym, czy też nieinwestycyjnym. Z funduszu sołeckiego finansowane mogą być przedsięwzięcia mieszczące się w ramach jednej i drugiej kategorii. Istotą działań inwestycyjnych jest to, że polegają one na dokonywaniu nakładów na daną rzecz. Do tej kategorii można zaliczyć np. budowę placu zabaw lub przystanku autobusowego. Działania nieinwestycyjne służą zaspokajaniu bieżących potrzeb mieszkańców. Mogą to być np. warsztaty animacyjne dla mieszkańców.
W związku z powyższym zakres działań, które mogą być sfinansowane z funduszu sołeckiego jest bardzo szeroki. Mieszkańcy na zebraniu wiejskim mogą podjąć decyzję o wyborze zarówno przedsięwzięć inwestycyjnych jak i nieinwestycyjnych. W przypadku tych pierwszych trzeba jednak pamiętać, że istotnym ograniczeniem jest wielkość środków, które mogą być wydatkowane z funduszu sołeckiego. Nie pozwala ona realizację zadań w postaci np. budowy nowego przedszkola.
Usługi eksperckie z funduszu sołeckiego?
Czy można przeznaczyć środki na prawnika? – Takie pytanie dostaliśmy w wiadomości od mieszkańca sołectwa, w którym ma powstać niechciana przez wspólnotę mieszkańców ferma drobiu.
Zewnętrzne usługi eksperckie, np. usługi prawne, najpewniej nie będą mogły być sfinansowane ze funduszu sołeckiego. Wbrew pozorom trudno jest uznać, by służyły poprawie warunków życia mieszkańców. Bezpośrednim beneficjentem tego rodzaju usług są bowiem organy gminy, a nie jej mieszkańcy.
Osoby zainteresowane formalnym sprzeciwem wobec inwestycji realizowanej w ich najbliższym otoczeniu muszą korzystać z innych form pomocy. Tacy mieszkańcy mogą szukać pomocy prawnej wśród organizacji pozarządowych prowadzących taką działalność. Zainteresowani mogą też powołać stowarzyszenie, które mogłyby być uczestnikami odpowiednich postępowań administracyjnych. O udziale społeczeństwa w procesie inwestycyjno-budowlanym napiszemy na BEST w najbliższej przyszłości.
Transparentność funduszu sołeckiego
Proces zgłaszania projektów i wyboru przedsięwzięć finansowanych z funduszu sołeckiego jest w całości jawny. Fundusz sołecki jest bowiem mechanizmem prawnym służącym uspołecznieniu procesu kształtowania budżetu gminy. Stąd wszystkie czynności prowadzone w ramach tego mechanizmu podlegają rygorom określonym w przepisach ustawy o dostępie do informacji publicznej[3].
W trybie określonym przepisami u.d.i.p. mogą być udostępniane propozycje przedsięwzięć zgłaszane na zebraniu wiejskim oraz same wnioski wybrane na zebraniu wiejskim. Same obrady zebrania wiejskiego mają jawny charakter, gdyż organ ten ma charakter zgromadzenia ludowego. W jego obradach mogą uczestniczyć nie tylko mieszkańcy danego sołectwa, ale też wszystkie zainteresowane osoby.
Jawne są także informacje o realizacji przedsięwzięć finansowanych z funduszu sołeckiego. Wydatki na takie cele są integralną częścią budżetu gminy. Zainteresowane osoby mogą wnioskować o informacje np. na temat wykonawców realizujących przedsięwzięcia. Ponadto informacje o sposobie realizacji przedsięwzięć mogą być uwzględniane w raporcie o stanie gminy.
Zachęcamy do kontaktu, komentowania naszych tekstów oraz przesyłania swoich pytań i wątpliwości. Postaramy się odpowiedzieć na nie na naszym blogu.
Jakub Dorosz-Kruczyński
